EUROPA – DWIE FILOZOFIE: MIGUEL DE UNAMUNO I JOSÉ ORTEGA Y GASSET
Dorota Leszczyna
Zdaniem ucznia José Ortegi y Gasseta - Paulino Garragoriego: intelektualny spór między Unamuno a Ortegą, dotyczący problemu Europy „stanowił jeden z najważniejszych rozdziałów w najnowszej historii Hiszpanii”. Odzwierciedlał on burzliwą relację łączącą tych dwóch wielkich myślicieli, którzy wyznaczyli odmienne kierunki uprawiania hiszpańskiej filozofii: pronarodowy i proeuropejski.
Ortega był wielkim entuzjastą europejskiej kultury, którą utożsamiał z opartą na rozumie naukową tradycją. W jednym ze swoich tekstów pisał: „Europa to nauka. Wszystko inne jest jej wspólne z resztą planety”. W europejskiej kulturze widział też szansę, aby ocalić swoją Hiszpanię, która przeżywała wówczas głęboki intelektualny, moralny i społeczno-polityczny kryzys. Uważał, że trzeba obudzić w niej kosmopolityczne emocje i zarazić ją duchem „europejskości”, to znaczy, duchem filozofii i nauki.
Unamuno nie podzielał tego europejskiego entuzjazmu Ortegi. Uważał, że racjonalistyczny fundament Europy, jej logos, zagraża opartej na mistycyzmie duchowości Hiszpanii. Dlatego chciał ją izolować i odrodzić w oparciu o jej własną narodową tradycję. To św. Jan od Krzyża i św. Teresa z Avila stali się dla niego symbolem prawdziwej Hiszpanii, której etos pragnął kultywować. „Inne narody – pisał Unanuno – dały instytucje i książki; my daliśmy duszę. Św. Teresa jest tyle samo warta, co wszelki instytut, co wszelka Krytyka czystego rozumu”.
Co o dzisiejszej, zjednoczonej już Europie powiedzieliby nam Unamuno i Ortega? Czy byliby zadowoleni czy też rozczarowani jej kształtem i kierunkiem rozwoju? Czy ich kategorie filozoficzne mogłyby jeszcze posłużyć do określenia przyczyn kryzysu europejskiej kultury i europejskiego człowieczeństwa? Jak odnieśliby się do argumentów euroentuzjastów i eurosceptyków?
Jose Ortega y Gasset
Hiszpański filozof, socjolog i eseista. Wywodził się z rodziny mieszczańskiej o tradycjach dziennikarskich i liberalnych. Studiował prawo i filozofię w Hiszpanii oraz w Niemczech. Sam przygotował fundamenty dla swojej własnej filozofii i socjologii. Był aktywnym uczestnikiem życia politycznego w Hiszpanii i założycielem takich formacji politycznych jak Hiszpańska Liga Wychowania Politycznego z 1913 oraz Związek na Rzecz Służby Republice z 1931 roku. Był również deputowanym do Kortezów, uczestnicząc w pracach nad uchwaleniem Konstytucji Hiszpanii z 1931 roku. W czasie wojny domowej przebywał na emigracji. Pragnął stworzyć w Hiszpanii atmosferę sprzyjającą rozwojowi studiów filozoficznych i naukowych. Jego rozważania doprowadziły go do oryginalnego stanowiska filozoficznego, które on sam określił mianem racjowitalizmu lub filozofii rozumu witalnego. Nazwa ta miała ukazywać dwa fundamenty jego myśli: życie i rozum. Podkreślał egzystencjalną niedoskonałość i cząstkowość, które powodują, że człowiek jest wyłącznie małym wycinkiem, drobnym elementem większej całości, zwanej światem. Był wielkim orędownikiem zjednoczonej Europy. Poglądy Ortegi znalazły podatny grunt i szybko doczekały się zwolenników na uniwersytetach i w wielu ośrodkach naukowych. Właśnie dlatego don Jose Ortega y Gasset zalicza się do grona najwybitniejszych hiszpańskich i europejskich humanistów czasów nowożytnych.
Miguel de Unamuno
Hiszpański filozof, pisarz, dramaturg i poeta,Urodził się w baskijskiej rodzinie katolickiej. Ukończył studia w Madrycie uwieńczone doktoratem z filozofii i literatury. Karierę naukową związał z uniwersytetem w Salamence, gdzie wykładał język grecki i literaturę hiszpańską, i którego był wieloletnim rektorem. W ciągu całego życia wykazywał polityczne i społeczne zaangażowanie, występując często w opozycji do panującej władzy. W latach 1924-1930 zmuszony był udać się na emigrację do Francji. Unamuno uznany został za jednego z prekursorów chrześcijańskiego egzystencjalizmu i personalizmu. Jego zdaniem filozofia powinna wyrażać problematyczność życia konkretnego człowieka, człowieka "z krwi i kości" skazanego na dylemat wyboru między intelektem a wiarą. Głównym przedmiotem refleksji Unamuno jest tragizm życia, które nieuchronnie zmierza ku śmierci. W dziełach filozoficznych: O poczuciu tragiczności życia wśród ludzi i wśród narodów (1913) i Agonii chrystianizmu (1931) odrzucił możliwość racjonalnego uzasadnienia wiary. Dręczony obsesją utraty wiary i jej poszukiwaniem, doznając często załamania nerwowego - uosabiał człowieka rozdartego egzystencjalnymi sprzecznościami - opisywanego w swoich pismach. Unamuno był również cenionym literatem, prekursorem współczesnej powieści, autorem esejów, dramatów i poezji. Wywarł duży wpływ na życie intelektualne Hiszpanii.
Na debatę zapraszamy do Państwowej Galerii Sztuki, Plac Zdrojowy 2.
18, 13:00 - 15:00