20 sierpnia, w niedzielę w Państwowej Galerii Sztuki w Sopocie odbyła się debata “Czy ludzie wolą dyktatury, czy tylko muszą je znosić?”. Przy wypełnionej sali Maciej Stasiński z Gazety Wyborczej poprowadził fascynujący panel z udziałem wyjątkowych gości z trzech różnych krajów - Yoani Sanchez, słynnej kubańskiej dziennikarki i dysydentki, twórczyni pierwszej niezależnej gazety internetowej na Kubie, norweskiego dziennikarza Mikala Hema, autora książki “Jak zostać dyktatorem” oraz profesora nauk społecznych Radosława Markowskiego.
Uczestnicy debaty szukali odpowiedzi na pytanie, dlaczego ludzie uciekają od wolności, czy demokracja i wolność rzeczywiście są najwyższymi wartościami, do których dążą społeczeństwa i w końcu, co takiego daje dyktatura, co trudno znaleźć w systemie demokratycznym. Zaproszeni goście, tworzący jak sam prowadzący zauważył “bardzo niejednolite grono” udzielali odpowiedzi na postawione przez prowadzącego pytania przedstawiając problem z różnych perspektyw: osoby, która na co dzień żyje w kraju autorytarnym, Europejczyka, pochodzącego z przyjaznego, demokratycznego kraju, który zwiedził wiele miejsc na ziemi badając fenomen dyktatury i naukowca prowadzącego akademicką analizę tego zagadnienia.
Co łączy dyktatury w państwach, które zwiedził Hem? Ideologia polityczna, zachowanie dyktatora i to w jaki sposób żyją ludzie zdaje się być wspólnym mianownikiem miejsc, które odwiedził w czasie pracy nad swoją książką. Yoani Sanchez dodała natomiast, że na Kubie jest to system zbudowany na strachu, system, który stworzył nowy rodzaj człowieka. To, co łączy jej zdaniem wszystkie dyktatury jest populizm, który jest niezbędnym rodzajem dyskursu trafiającego do wszystkich. Podobną funkcję pełni też wrażenie, że nigdy nic się nie zmieni. Profesor Markowski wytłumaczył z kolei, że czasami systemy autorytarne są dobre we wprowadzaniu wielkich zmian, które mają pozytywny efekt - tak było na przykład na początku w Korei.
Czy ludzie rzeczywiście wolą dyktatury? Yoani Sanchez przytoczyła ciekawy przykład z jej rodzinnej Kuby, gdzie jedną z zalet panującej dyktatury jest poczucie bezpieczeństwa i bardzo niska przestępczość. Ten argument jest kartą przetargową reżimu, który utrzymuje,że demokracja niesie ze sobą takie zagrożenia jak narkotyki i przestępczość.
Pojawiła się również kwestia końca dyktatury, pytanie o to czy jest możliwy jej upadek, a jeżeli tak to w jaki sposób. Tutaj opinie były zróżnicowane, nawiązywano do gotowości społeczeństwa do “przyjęcia” demokracji. Yoani Sanchez, która już na samym początku zaznaczyła, że nie wierzy w coś takiego jak “gen” demokratyczny przyznała, że dyktatura kubańska jest dyktaturą osobistą. Po śmierci Fidela wielu wierzyło, że to się skończy. “Teraz widac rozwadnianie dyktatury. Żegnamy się z castryzmem, ale to będzie długa śmierć” - dodała. “Większość dyktatur zastępowana jest przez inne dyktatury. Ludzie mają nadzieję, że sytuacja się polepszy” - dodał Hem.
W odpowiedzi na pytanie o ucieczkę od prawdy i wolności, które zasygnalizowano w zapowiedzi debaty pojawił się wątek wschodnioeuropejski ze szczególnym naciskiem na nasz rodzimy przypadek. Redaktor Stasiński stwierdził, że Polska na naszych oczach wycofuje się ze zdobyczy demokracji i kroczy ku tyranii. Pytanie dlaczego i jak to zatrzymać. Dyskusja o problemie demokratyzacji w Europe Wschodniej została zdominowana przez profesora Markowskiego, który w iście naukowy sposób wytłumaczył skąd bierze się taka tendencja. Jako główne przyczyny wymieniono wysokie nierówności społeczne, brak edukacji i niski poziom tolerancji społeczeństwa.
Zarówno zaproszeni goście jak i widownia w swoich pytaniach zwrócili uwagę na poziom zaangażowania społeczeństwa w życie polityczne w demokracji i dyktaturze, a największy mechanizm kontroli społeczeństwa to stworzenie społeczeństwa apatycznego, które nie wierzy, że cokolwiek może się zmienić. Największym błędem jest szerzenie przekonania, że demontaż demokracji jest lepszy niż demokracja niedoskonała - skonstatował profesor Morawski.
Julia Kapała
fot. Bogna Kociumbas
20/08/2015 13:00